Чтобы посмотреть этот PDF файл с форматированием и разметкой, скачайте его и откройте на своем компьютере.
Правапіс
не (ня)
с рознымі часцінамі мовы
РАЗА
АСОБНА
калі без
не
(
ня
)
слова не ўжываецца
.
на
зоўнікі
:
небарака
,
неруш
,
неслух
,
невук
,
немаўля
,
невідзімка
,
незабудка
,
нечысць
,
нелюдзім
,
нехрысць
,
нядзеля
,
нявестка
,
нягода
,
нястача
,
нябыт
,
нявер’е
,
нязгрэба
,
нядбальства
;
дзеясловы:
ненавідзець
,
непакоіцца
,
нездаровіцца
,
недамагаць
,
няможацца
,
няволіць
;
прыметн
і
к
і
:
непахісны
,
непарушны
,
незабыўны
,
нелюдзімы
,
нехлямяжы
,
нечуваны
;
прыслоўі
:
няспынна
,
няўцям
,
няшчадна
,
нельга
,
няма
.
з
дзеясловамі
і
дзеепрыслоўямі
:
не бачыў
,
не ведаў
,
не буду
рабіць
,
не бяры
,
не рабі
,
не курыць
;
не ведаючы куды
;
рабіць не
спяшаючыся
;
сказаць
не падумаўшы
.
з
назоўнікамі
, калі адмоўе прыдае слову без гэтай
часці
цы значэнне супрацьпастаўлення,
адмаўлення:
неспецыяліст,
нечалавек, неметал, нятэрмін, нелінгвіст
;
розніца паміж тэрмінамі і нятэрмінамі, кніга прызначана ў
асноўным для неспецыялістаў, нелінгвісту гэтыя тэрміны
могуць быць незнаёмыя
.
са словамі іншых часцін мовы, калі ёсць або
падразумяваецца супрацьпастаўленне
:
не шчасце, а адно
гора з вамі
;
любога колеру, толькі не жоўтага
;
заходзіць да нас,
але не часта
;
не два
––
больш
;
не каму, а вам будзе лепш
;
не
пашкоджаны, але не працуе нешта
;
вада не гарачая
––
ледзь
цёплая
;
не далёка
––
зусім блізка
;
з
прыметнікамі
і прыметнікавымі
прыслоўямі
на
-
о
(
-
а
)
, калі спалучэнне іх з
не
служыць не для
адмаўлення якога
-
небудзь паняцця, а для
выражэння новага, супрацьлеглага паняцця
:
невысокі
(нізкі),
нешырокі
(вузкі),
недалёкі
(блізкі),
неспакойны
(які
хвалюецца),
невялікі
(малы),
нелегальна
(падпольна,
скрыта),
нямнога
(мала)
і інш., а таксама з
прыслоўем
няйначай
(абавязкова
).
з поўнымі
дзеепрыметнікамі
, калі пры іх ёсць
паясняльныя словы:
да канца не вырашанае пытанне
,
не
пакінутая без увагі парада
,
даўно не стрыжаны
,
цалкам не
ўпэўнены
.
Наяўнасць паясняльных слоў, як правіла, не ўплывае
на напісанне разам
не
з
прыметнікамі
:
незнаёмы нам
аўтар
,
невядомыя навуцы факты
,
непрыгодны для
будоўлі
матэрыял
,
няправільныя ў многіх адносінах вывады
.
у дзеяслоўнай прыстаўцы
неда
-
,
якая абазначае
неадпаведнасць патрэбнай норме:
недалічваць
(мець
менш, чым трэба),
недаацэньваць
(ацэньваць ніжэй, чым
належыць),
недаважваць
(адважваць менш, чым
патрабуецца),
недагледзець
(дзіця),
недавыканаць
(выканаць менш за норму),
недамерваць
(адмер
ваць менш,
чым трэба)
.
Ад дзеясловаў з прыстаўкай
неда
-
адрозніваюцца дзеясловы з прыстаўкай
да
-
, якія
спалучаюцца з
не
і абазначаюць не даведзенае да
канца дзеянне:
не давучыцца да канца
,
не дачакацца цябе
,
не даскочыць да берага
,
не дасядзець да канца
,
не даглядзець
фільм
.
з
дзеепрыметнікамі
ў кароткай форме:
у пакоі
(
было
)
не
прыбрана
,
твае правы
(
былі
)
не парушаны
,
дзверы не зачынены
.
з
дзеепрыметнікамі
, пры якіх адсутнічаюць
паясняльныя словы ці супрацьпастаўленне:
неасушаныя
(балоты),
нержавеючая
(сталь),
нечаканы
(прыход),
непрыбраны
(пакой),
незачыненыя
(дзверы),
няходжаная
(сцежка);
але:
не засеянае жытам поле
,
не асушаныя да гэтага часу
балоты
.
з
прыметнікамі
,
прыслоўямі
, калі ў якасці паясняльнага
слова выступае займеннік або займеннікавае
прыслоўе,
якія пачынаюцца з
ні
:
нікому не патрэбны
,
ніхто не
галодны
,
ні да чаго не здольны
.
з поўнымі
дзеепрыметнікамі
і
прыметнікамі
пры
наяўнасці пры іх слоў
вельмі
,
надта
,
зусім
,
выключна
,
абсалютна
,
незвычайна
і інш.:
вельмі
неабдуманы ўчынак
,
выключна неспрыяльнае
надвор’е
,
абсалютна непрымальная прапанова
,
зусім
някепскі вынік
,
надта няласкавы прыём
.
з
займеннікамі
, калі на часціцу
не
падае націск і
паміж
не
і займеннікам няма прыназоўніка, і з
падобнымі займеннікавымі
прыслоўямі
:
не
хта
,
не
шта
,
не
кага
,
не
чага
,
не
каму
,
не
чаму
;
не
йкі
,
не
йчы
,
не
калі
,
некуды
,
не
як
,
не
калькі
,
не
дзе
,
не
адкуль
;
але
:
не адкуль
,
не адтуль
(пры націску на займеннікавым
прыслоўі)
.
з
прыметнікамі
і
прыслоўямі
з паясняльным словам, якое
мае ацэначнае значэнне якасці:
далёка не лепшы
вынік
,
сёння дзень зусім не горшы за мінулы
,
не спелы яшчэ
яблык
.
у
прыслоўях
:
нечакана
,
неабсяжна
,
неўзабаве
,
незадоўга
,
неўпапад
,
непадалёк
,
неўзаметку
,
няўцям
,
нехаця
,
нельга
;
у
прыназоўніку
нягледзячы на
;
у
часціцах
няўжо
,
няхай
;
постфіксе
-
небудзь
(
як
-
небудзь
,
хто
-
небудзь
)
і слове
няма
.
з нязменнымі словамі
не трэба
,
не варта
,
не шкода
,
не
супраць
, якія выступаюць у якасці выказніка
.
з усімі словамі, часткі якіх пішуцца праз злучок
:
паступіў не
па
-
сяброўску
,
зроблена не па
-
людску
,
не навукова
-
папулярны
фільм
.
асобна пішуцца часткі выразу
не раз
:
Не раз прыходзілася
яму хадзіць праз гэты лес
.
у зваротах
не хто іншы
,
як
;
не што іншае
,
як
;
не хто
іншы
,
а
;
не што іншае
,
а
, у складзе якіх ёсць адносныя
займеннікі
хто
,
што
і
азначальны займеннік
іншы
(
хто
іншы
,
што іншае
)
, якія ў спалучэнні з
не
з’яўляюцца
адмаўленнем іх сумеснага значэння:
не хто іншы ўзяў
,
як
ён
;
не хто іншы
,
а толькі ён
;
гэта не што іншае
,
як вапна
;
гэта
не што іншае
,
а толькі нейкі звярок прашмыгнуў
;
але:
ніхто іншы не быў
,
толькі ён
;
нішто іншае не цікавіць
яго
,
адно толькі кнігі
.
Приложенные файлы
